Eind 2018 beginnen Henk-Jan Aanstoot en zijn collega’s van Diabeter een nieuwe studie met het eiwit GAD65 als ‘vaccin’ voor diabetes type 1. In eerder onderzoek werkte het niet genoeg, maar met de lessen daaruit gaan onderzoekers nu verder.
De zoektocht naar het eiwit GAD65 als behandeling begint bij de ontdekking van het stofje GAD. In de jaren tachtig zagen Deense wetenschappers een nieuw zogeheten ‘antigeen’ bij kinderen met diabetes type 1.
Een antigeen kan een reactie van de afweer oproepen. Het lichaam kan een antigeen namelijk als lichaamsvreemd zien, ook al is dat niet terecht. Vals alarm dus, maar toch krijg je een reactie, zoals bij diabetes. Aanstoot en collega’s bestudeerden het mysterieuze antigeen net zo lang tot zij wisten wat het was: GAD.
Afweer tot rust brengen
Afweerstoffen tegen GAD zijn te testen in het bloed van mensen die net diabetes hebben of een hoog risico lopen om het te krijgen. Samen met andere afweerstoffen kan GAD helpen om de diagnose te stellen. Al snel kwamen onderzoekers op het idee om GAD in te zetten als behandeling. De variant GAD65 kon in proefdieren namelijk voorkomen dat de afweer de bètacellen aanvalt. Dit eiwit GAD65 zou de afweer tot rust kunnen brengen. Een soort omgekeerd vaccin dus.
GAD65 leek te werken …
Van GAD65 maakten Zweedse onderzoekers het medicijn Diamyd. In verschillende kleine studies met volwassenen en kinderen bleek Diamyd veilig. In een Zweedse studie met 70 kinderen was het ook effectief. Kinderen die het medicijn kort na de diagnose kregen, hadden minder afname van hun eigen insulineproductie dan kinderen uit de controlegroep.
… of toch niet?
Een groter onderzoek in meerdere Europese landen volgde. Maar helaas vonden de onderzoekers niet dezelfde resultaten. Het verschil tussen de medicijngroep en de controlegroep was maar klein. Wetenschappers begonnen te twijfelen. Lopende studies stopten. Had het wel zin om verder te gaan met GAD65?
Verklaringen zoeken
Extra analyses brachten gelukkig wel aan het licht bij wie het medicijn wel en bij wie niet werkte. Hoe eerder je begint, hoe beter, bleek uit de analyse. Maar de onderzoekers vonden meer. Jongens hadden veel meer baat bij het medicijn dan meisjes. Ook werkte het beter bij kinderen met bepaalde risicogenen. Vlak na de griepprik (Mexicaanse griep heerste in de onderzoeksperiode) bleek een behandeling met GAD65 geen goed idee. En verrassend genoeg zou - ongeacht andere factoren - behandeling in het voorjaar het beste zijn. Het is nog niet precies duidelijk waarom.
Vitamine D
Reden genoeg dus om verder te zoeken naar een goede behandeling met GAD65. Nieuwe onderzoeken richten zich nu eerst op kinderen die in de voorafgaande 6 maanden de diagnose hadden gekregen. Ook geven onderzoekers GAD65 samen met extra vitamine D, omdat die twee stoffen samen een gunstiger effect kunnen hebben op de afweer.
Via de lymfeklieren
Zelfs de manier van toedienen staat ter discussie. Verschillende onderzoekers denken nu dat inspuiten in de huid niet de meest effectieve methode is. Het vaccin kan beter in de ‘ontwikkelcentrale’ van het afweersysteem worden gebracht: lymfklieren.
In 2018 startte de nieuwe GAD65 studie, DIAGNODE, onder internationale leiding van hoogleraar Johnny Ludvigsson. Samen met diabetescentra in Zweden, Tsjechië en Spanje doet het Nederlandse Diabeter mee. Update november 2020: het werkt, maar niet bij iedereen (nieuwsbericht Diabeter).
Voor type 1 diabetes bestaat waarschijnlijk niet één oplossing (genezing). De ziekte kent vele vormen en variaties. Vaccinatie met GAD65 kan bij een bepaalde groep straks misschien de afweer bij diabetes tot rust brengen. Door het grote aantal studies weten we dat het medicijn veilig is, ook voor kinderen, en weinig bijwerkingen geeft. Het is alleen nog niet duidelijk bij wie en op welke manier GAD65 het meest effectief is.
Op de hoogte blijven?
Ontvang elke 2 weken nieuws over diabetes type 1 per e-mail, met alleen artikelen die voor jou interessant zijn. Maak eenvoudig in 1 minuut een account aan en geef je interesses aan!