Hij weet alles van eilandjes. En al voert hij de eilandjestransplantaties niet zelf uit, hij maakt ze wel mogelijk en is voortdurend bezig om de mogelijkheden uit te breiden: Marten Engelse van het LUMC. Wat zijn de nieuwste ontwikkelingen?
Jaarlijks krijgen vijf tot tien mensen in het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) een transplantatie van eilandjes van Langerhans, die de insulineproducerende bètacellen bevatten. Als het aan dr. Marten Engelse ligt, worden er dat in de toekomst veel meer. Vooral als het straks mogelijk is om bètacellen te maken in het lab. Daarvoor moet nog wel het een en ander gebeuren.
Als hoofd van het Laboratorium voor regeneratieve geneeskunde én van het lab van de isolatie en transplantatie van eilandjes van Langerhans, is Marten betrokken bij veel spannende ontwikkelingen.
Robot gebouwd
Een enorme verandering in het proces van eilandjestransplantatie is een robot. Dat is geen metalen mannetje, maar wel een machine die heel veel zelf kan doen. Marten: ‘We hebben een geautomatiseerd systeem gebouwd dat eilandjes uit een donoralvleesklier kan halen.’
‘Nu is een team van drie mensen daar zeven uur mee bezig. En dan nog gaat een deel van de eilandjes verloren, want ze zijn enorm kwetsbaar. Samen met de robot kan in principe één persoon het in 4 uur doen. Nu al doet de machine de klus even goed als mensen. De machine heeft ook de belofte om het proces verder verbeteren.’
Grootste verbetering in 30 jaar
De voordelen van de robot, afgezien van tijdsbesparing: ‘Met deze machine is een veel minder groot lab nodig, en wellicht ook geen cleanroom meer’, zegt Marten. Dat is een speciale ruimte waarin extreem steriel gewerkt kan worden.
‘Het scheelt veel geld en het levert gemak op, en zal hopelijk meer eilandjes beschikbaar maken voor mensen met type 1 diabetes. Dit gaat voor het eerst in 30 jaar de werkwijze drastisch veranderen en daar ben ik trots op. De machine kan letterlijk morgen voor het eerst in gebruik genomen worden. Ook internationaal is er al veel belangstelling voor.’
Van 10 naar 100 transplantaties
De wetenschap is al heel ver om in het lab uit stamcellen insulineproducerende bètacellen te maken. Dat is ideaal, want je hebt dan voor transplantatie geen eilandjes uit donororganen meer nodig, maar alleen stamcellen: van jezelf of van iemand anders. Hoe we dat moeten doen wordt uitgezocht in het RegMed XB-project.
Marten: ‘Zodra we die nieuwe cellen kunnen maken, kunnen steeds meer mensen een transplantatie krijgen. Ik droom ervan om van 10 transplantaties naar 100 per jaar te kunnen gaan. Dan komt wel de vraag op: hoe transplanteren we cellen zonder dat daarna afweeronderdrukkende medicijnen nodig zijn?’
Cellen verpakken
De afweeronderdrukkende medicijnen die je na transplantatie moet blijven gebruiken tegen afstoting, hebben flinke bijwerkingen. Daarom komen nu alleen ernstig ziekte of ontregelde mensen in aanmerking voor transplantatie, en dan is de afweging makkelijker. Als een grotere groep – minder zieke – mensen nieuwe cellen kan krijgen, moet dat liefst met veel minder bijwerkingen gebeuren.
Een van de manieren om te transplanteren zonder afweeronderdrukkende medicijnen, is om de cellen te verpakken in een soort beschermend zakje. Ook daaraan werkt het team van Marten mee binnen het project RegMed XB. ‘Wij willen bijvoorbeeld precies kunnen zien hoe het met de cellen gaat in dat zakje, na transplantatie.’
Uniek research-lab
Voor Marten staat voorop: hoe krijgen ze onderzoek zo snel mogelijk doorvertaald naar de praktijk, naar mensen met diabetes type 1?
‘We willen geen onderzoek doen puur voor de wetenschap, maar voor concrete toepassing’, zegt Marten. ‘We hebben daarom onlangs een nieuw en uniek research-lab opgezet, dat in veel opzichten lijkt op het ‘echte’ klinische lab waar de voorbereiding voor eilandjestransplantatie gebeurt. Maar waarin we de vrijheid hebben om te experimenteren zonder dat we andermans producten in gevaar brengen.’
Een van de dingen die in het research-lab worden getest, is een methode voor het vermenigvuldigen van zelfgemaakte bètacellen. Marten: ‘We testen nu bioreactoren die grotere volumes cellen kunnen kweken, en waarin we veranderingen in de cellen op een gecontroleerde manier kunnen laten gebeuren, voor liefst 100 procent van de cellen.’
‘Future proof’ experimenteren
Doordat in het research-lab dezelfde strenge regels en procedures gelden als voor het klinische lab, werken ze er future proof, legt Marten uit. ‘Wat we hier uitvinden, kunnen we vrijwel direct kopiëren naar de klinische omgeving.’
‘Mijn motto is dan ook: begin with the end in mind. We weten precies aan welke regels het eindproduct moet voldoen. Dus alleen cellen met een duidelijke afkomst komen het lab in. En alleen materialen die voldoen aan de kwaliteitsnormen. Zo voorkom je vertraging in de overgang naar de praktijken kunnen we straks de stap van 10 naar 100 transplantaties eerder maken.’
Op de hoogte blijven?
Ontvang elke 2 weken nieuws over diabetes type 1 per e-mail, met alleen artikelen die voor jou interessant zijn. Maak eenvoudig in 1 minuut een account aan en geef je interesses aan!