Op 12 april in het LUMC in Leiden vertelde prof. dr. Bart Roep over de laatste stand van zaken in onderzoek naar genezing van diabetes type 1. Waaronder zijn onderzoek naar celtherapie, D-sense.
‘Even eerst een fact check’, begon Bart Roep zijn verhaal op de info-avond over diabetes type 1 in het LUMC. Want de leerboeken voor diabetes type 1 zijn in de afgelopen jaren grondig herschreven. Roep somde onder andere kort op:
- Diabetes type 1 is geen kinderziekte. In elke leeftijdsgroep zitten evenveel mensen die het krijgen, alleen wordt de diagnose vaak verkeerd gesteld.
- Diabetes type 1 is niet één ziekte, maar er is veel diversiteit en die is veel groter dan we dachten. Er zal dus ook niet één therapie zijn die al die vormen zal genezen.
- Diabetes type 1 is niet een vergissing van je afweersysteem, maar van je bètacellen. Die maken een foutje en produceren in plaats van insuline een ander, onbekend eiwit. Het afweersysteem doet juist heel goed wat het moet doen: onbekende dingen opruimen, en valt de hele cel aan.
- Diabetes type 1 is niet het einde van je bètacellen en insuline-aanmaak. Veel mensen hebben jaren na de diagnose nog insuline in hun cellen, alleen is dat niet genoeg om de bloedsuiker te regelen. Ook hebben veel mensen nog bètacellen die weliswaar geen insuline maken, maar die als het ware slapen. Het is zaak om die die ooit 'wakker te kussen'.
- Diabetes type 1 is wél te genezen. We zouden deze ziekte nu al bij bijna iedereen kunnen genezen, zei Roep, alleen tegen een te hoge prijs. Want je kunt rechtstreeks doodgaan aan de behandeling, of aan kanker. Maar het kan dus wel, alleen moet het beter. Bij patiënten met leukemie doen we zo’n beenmergtransplantatie al vaak, maar dan vinden we de afweging en beslissing makkelijker.
Begrijpen om te kunnen behandelen
Roep werkt nog de komende twee jaar deels in het Amerikaanse instituut City of Hope, waar hij veel leert van collega’s die kankeronderzoek doen. Kanker en diabetes type 1 zijn twee zijden van dezelfde medaille, zei Roep. Kanker kun je krijgen als je te weinig afweer hebt. Als je te veel afweerreactie hebt, heb je weer meer kans op diabetes type 1.
Kankerpatiënten die met medicijnen genezen van hun kanker, krijgen soms binnen 3 tot 6 weken na die behandeling diabetes type 1, ziet Roep in Amerika. Want om de kanker op te ruimen, wordt het afweersysteem aangejaagd. ‘Dat is erg interessant en daarvan leren we meer over diabetes type 1. We willen de ziekte eerst begrijpen om die kennis te kunnen vertalen naar therapieën. En ook willen we begrijpen waarom het wel of niet werkt bij verschillende mensen.’
Verschillende smaken diabetes type 1
Steeds vaker ziet Roep in onderzoek hoe verschillend mensen met diabetes type 1 zijn. Hij en zijn collega’s in het LUMC kijken naar de afweerreactie in het lichaam en welke genen erbij betrokken zijn. Mensen hebben daarbij verschillende fingerprints van het afweersysteem, genetische barcodes als het ware, met verschillende afweerreacties tegen de bètacellen.
We kunnen nu beginnen aan wat ze met bijvoorbeeld borstkanker al langer doen, zei Roep, behandeling op maat voor verschillende varianten: wat we kunnen doen tegen welke afweerreactie?
Vitamine Dtrial D-sense
In de D-sense Trial onderzoekt Roep met het team een nieuwe celtherapie. Ze halen dendritische afweercellen uit het bloed van iemand met diabetes type 1. Dendritische cellen zijn de ‘dirigenten’ van het afweersysteem. Die cellen bewerken ze met onder andere vitamine D, ze vermenigvuldigen ze en spuiten ze terug in het lichaam, in de huid vlak onder de alvleesklier. Via het lymfesysteem zwemmen de cellen verder naar binnen. Het is de bedoeling dat de bewerkte cellen daar het afweersysteem bijsturen, zodat het voortaan de bètacellen in de alvleesklier met rust laat.
Het D-sense-onderzoek ging in 2016 van start en het is nu superspannend, zei Roep. Doel van dit eerste onderzoek was kijken of de behandeling veilig is. De eerste groep proefpersonen, met vijf miljoen cellen per persoon, heeft nu alle fasen van het onderzoek doorlopen. Ze hebben twee injecties met bewerkte cellen teruggekregen en zijn daarna een halfjaar goed in de gaten gehouden. De eerste resultaten zijn positief, meldde Roep:
- De onderzoekers kunnen inderdaad de cellen bewerken zoals ze hoopten, en voldoende cellen maken voor de geplande behandelingen en meer.
- De therapie is veilig. De proefpersonen hadden geen bijwerkingen en hun afweersysteem reageert verder normaal op alledaagse indringers zoals virussen.
- Ook werd hun bestaande diabetes niet erger.
- Bij één van de proefpersonen reageert het afweersysteem inderdaad op het vaccin. Alleen is nog niet te zeggen of daarbij de therapie ook echt werkt.
Roep is voorzichtig maar gelooft dat ze op de goede weg zijn. Hij benadrukte dat deze therapie niet bij iedereen zal werken, omdat diabetes type 1 zo verschillend is per persoon. Ze kijken nu aan de hand van genetische ‘barcodes’ van mensen verder, wie ze in de toekomst hoe kunnen behandelen. Hij sloot af met ‘we hopen dat de goden ons zo gunstig gezind blijven!’
Op de hoogte blijven?
Ontvang elke 2 weken nieuws over diabetes type 1 per e-mail, met alleen artikelen die voor jou interessant zijn. Maak eenvoudig in 1 minuut een account aan en geef je interesses aan!