Afweerstoffen tegen GAD65 worden vaak gebruikt om diabetes type 1 vast te stellen. Wat weten we over GAD65 uit onderzoek?
Kinderarts-diabetoloog Henk-Jan Aanstoot deed in de jaren tachtig en negentig al onderzoek naar het eiwit GAD65 voor het stellen van de diagnose diabetes type 1. Tegenwoordig gaat de GAD65-test meestal samen met testen op twee andere afweerstoffen, IA2 en ZnT8.
Aanstoot: 'Heb je afweer tegen deze drie eiwitten, dan heb je auto-immuniteit tegen de bètacellen. Je hebt dan zeer waarschijnlijk diabetes type 1. Soms is een van de afweerstoffen niet aanwezig - of al weer weg, of komt later pas - vandaar dat de test met drie praktisch is om diabetes type 1 vast te stellen.'
Kind, volwassenen, LADA en meer
Niet iedereen met diabetes type 1 heeft afweerstoffen tegen GAD65 in het bloed. Bij 15 van de 100 mensen met diabetes type 1 worden bij de diagnose geen GAD-antistoffen gemeten. Aanstoot: 'Wel zijn er dan soms andere afweerstoffen aanwezig. Zo kunnen we bij 9 van de 10 mensen bij de diagnose tekenen van de auto-immuniteit opsporen. Bij volwassenen komen GAD auto-antistoffen iets vaker voor dan bij kinderen. Ook bij ‘langzaam ontwikkelende’ type 1 (LADA, latent autoimmune diabetes in adults) is GAD een goede merker om auto-immuniteit aan te tonen.'
Jarenlange afweer
Normaal gesproken zou je verwachten dat na enkele maanden de afweerreactie weer weggaat, zoals bij een infectie als griep het geval is. Aanstoot: 'Maar gek genoeg blijft de afweer tegen GAD bij 6 van de 10 mensen met diabetes type 1 bestaan, soms tientallen jaren.'
Eilandjestransplantatie
De langdurige afweerreactie geeft twee bijzondere aspecten aan GAD, legt Aanstoot uit: 'Ten eerste kun je dus ook lang na de diagnose nog kijken in het bloed om diabetes type 1 vast te stellen. Ten tweede toont dat nog aanwezige afweerreacties aan (of misschien wel nog aanwezige bètacellen?). Zo weten we dat een eilandjestransplantatie bij mensen die nog GAD-afweerstoffen hebben, slechter gaat doordat de afweer direct weer aanvalt.'
Diabetes voorspellen?
Je kunt diabetes volgens Aanstoot feitelijk ‘zien aankomen’. Bij de helft van de onderzochte kinderen is GAD de eerste afweerstof die zichtbaar wordt op weg naar diabetes (bij de andere helft zijn dat afweerstoffen tegen insuline).
Er gebeuren nog geen testen in dit stadium omdat er nog geen methodes zijn om diabetes type 1 te voorkomen of te stoppen. Er lopen in de wereld wel een aantal grote onderzoeken om diabetes type 1 te voorspellen. De TEDDY-studie kijkt naar familieleden van mensen met diabetes type 1, terwijl bijvoorbeeld het Fr1da onderzoek naar de algemene bevolking kijkt.
Wat zeggen de bloedwaardes?
'Hoe hoger de bloedwaarde van de afweerstoffen is en hoe meer verschillende afweerstoffen, hoe sneller diabetes type 1 zal optreden', zegt Aanstoot. 'En hoe jonger je die auto-antistoffen hebt, hoe eerder de diabetes optreedt. Dit maakt niet alleen vroegtijdige screening mogelijk, maar ook interventies naar het remmen of voorkomen van type 1 diabetes.'
GAD65 als behandeling?
Behalve voor de diagnose hoopt Aanstoot nog een andere vraag over GAD65 te kunnen beantwoorden: Als GAD65 een doelwit van het afweersysteem is, kun je dan dit doelwit gebruiken om de afweer te leren ‘ervan af te blijven'? Anders gezegd, kun je het als een soort vaccin gebruiken? Dit gaan Aanstoot en zijn collega’s de komende tijd verder onderzoeken.
Een test voor afweer tegen GAD65 levert veel informatie op. Het helpt bij het stellen van de diagnose, zeker als er twijfel is of het wel diabetes type 1 is. Je kunt er diabetes zelfs mee ‘zien aankomen’. Dit is extra belangrijk, als er straks een manier is om diabetes te stoppen voordat het begint.
Op de hoogte blijven?
Ontvang elke 2 weken nieuws over diabetes type 1 per e-mail, met alleen artikelen die voor jou interessant zijn. Maak eenvoudig in 1 minuut een account aan en geef je interesses aan!