Ons brein werkt op glucose. Het reageert dan ook direct op lage of hoge bloedsuikers. Hoe erg is dat eigenlijk, en wat doet diabetes type 1 met je hersenen op de langere termijn?
Zweten, trillen, maar ook een slechte concentratie, sufheid en verwardheid: een hypo hakt er flink in. Tot voor kort werd dan ook gedacht dat wie vaak een lage bloedsuikerspiegel heeft, daar op de lange duur schade door oploopt.
Het goede nieuws: we weten nu dat hypo’s minder erg zijn dan gedacht. Meestal dan, en bij de meeste mensen. Het minder goede nieuws is dat hypers, dus hoge bloedsuikers, juist wel erger zijn dan gedacht. En ook weer niet altijd bij iedereen. We zetten op een rij wat we nu weten.
Is aan je hersenen te zien dat je diabetes hebt?
De hersenen van kinderen zijn nog volop in ontwikkeling. Daarom zijn de meeste studies over het effect van diabetes op het brein gedaan bij kinderen.
Uit een van deze studies blijkt dat de voorste hersengedeelten van kinderen met diabetes groter zijn dan bij kinderen zonder diabetes. Deze gebieden hangen samen met geheugen en leren. Terwijl andere gedeelten, die bijvoorbeeld zicht en beweging aansturen, juist kleiner zijn. Onderzoekers zagen ook een verschil in de groei van bepaalde hersengebieden.
Ook is vastgesteld dat de verbindingen tussen de verschillende hersengebieden van mindere kwaliteit zijn bij kinderen met diabetes dan bij kinderen zonder diabetes. De verbindingen tussen verschillende hersendelen zijn vaak belangrijk voor het verwerken van informatie.
Een deel van deze verschillen is ook terug te vinden bij hersenen van volwassenen met diabetes. Meer onderzoek is nodig om te kijken of deze verschillen later in het leven een rol spelen, bijvoorbeeld tijdens de achteruitgang van de hersenen door ouderdom. En of deze verschillen terug zijn te draaien door bijvoorbeeld een betere bloedsuikerregulatie. Studies hiernaar moeten nog worden uitgevoerd.
Merk je iets van de verschillen in de hersenen?
Een verminderde groei van de hersengebieden zien onderzoekers terug als ze kinderen gaan testen. Zo blijven kinderen met diabetes type 1 gemiddeld iets achter ten opzichte van leeftijdsgenoten.
Ze komen bijvoorbeeld iets minder sterk uit hun woorden, zijn sneller afgeleid en moeten langer nadenken. Deze verschillen hangen voornamelijk samen met hyperglykemie, hoge bloedsuikers, zoals een hogere ‘lifetime HbA1c’, dus eigenlijk de HbA1c sinds de diagnose. Bij de verschillende onderzoeken leek er ook een verband te bestaan tussen de ernst van de ketoacidose bij diagnose en de verschillen in de hersenen. Dit verband was wel minder sterk dan het effect van hoge bloedsuikerwaarden.
Het is nog maar de vraag of de schoolprestaties hier uiteindelijk onder lijden. De verschillen zijn namelijk subtiel, maar wel aanhoudend. Ook hangt het nog van het type test af.
Onderzoekers zien regelmatig dat er bij kinderen met diabetes extra hersengebieden actief bezig zijn als ze een taak uitvoeren. Dit zou de eventuele verminderde functie (deels) kunnen compenseren. Zijn het echt de hersenen? Of meer het alle dagen omgaan met diabetes, wat extra lastig is voor kinderen?
Gelukkig blijkt uit een langdurige studie waarbij mensen 10-15 jaar zijn gevolgd, dat de veranderingen niet heel snel verergeren in de loop van de tijd. Ook treden de problemen als gevolg van veranderingen in de hersenen slechts in een deel van mensen met diabetes op en zijn de gevolgen vaak subtiel.
Wat doen hypers met de hersenen?
De meeste verschillen tussen de hersenen van mensen met en zonder diabetes zijn gelinkt aan hoge bloedsuikers. Het gaat dan om aanhoudend hoge bloedsuikers, maar ook om ernstige ketoacidose op het moment van de diagnose. Het is nog niet bekend of deze verschillen weer kunnen bijtrekken in de loop van de jaren.
Hoe zorgen hoge bloedsuikers nou precies voor veranderingen in de hersenen? Daar zijn verschillende theorieën over. Maar het is lastig om die te onderzoeken, omdat je niet zomaar een stukje hersenen ‘leent’ om te bestuderen.
Een van de theorieën is dat er schadelijke stofjes vrijkomen door de hoge suikerwaarden. Deze stofjes veroorzaken vervolgens schade aan hersencellen. Een andere theorie is dat de beschermlaag die om de hersencellen zit, direct wordt aangetast door de hoge bloedsuikers en daardoor verzwakt. Hierdoor kunnen signalen minder goed doorgegeven worden tussen hersencellen.
Veel complicaties van diabetes hebben te maken met de kleine bloedvaten. Die lijden onder jarenlange hoge bloedsuikers, en zo ook de bloedvaten in de hersenen. De zichtbare verschillen in de hersenen zijn onder andere gelinkt aan problemen met kleine bloedvaatjes. Daarom denken mensen met diabetes op hogere leeftijd soms trager dan ze gewend waren. Of schakelen ze minder snel tussen verschillende taken.
Zijn hypo’s schadelijk voor de hersenen?
De acute problemen bij een milde hypo gaan weg als je wat suiker eet. Ernstige hypo’s, waarbij hulp van een omstander nodig is, hoeven ook geen ernstige schade op te leveren. Slechts in zeldzame gevallen leiden ernstige, lange hypo’s tot blijvende hersenbeschadiging.
Ondanks dat een ernstige hypo niet meteen tot ernstige problemen hoeft te leiden, laten enkele kleinschalige studies wel zien dat zeer ernstige hypo’s tijdens de jeugd, subtiele verschillen in de werking van de hersenen veroorzaakt. De grootste verschillen zie je in taken als probleemoplossend vermogen en spraak. Vaak geldt dat hoe jonger de persoon is op het moment van de zeer ernstige hypo, hoe groter het effect op functioneren later in het leven.
Naast de ernstige hypo’s is er nog weinig bewijs dat mildere hypo’s blijvende effecten hebben op de hersenen. Het mooie is namelijk dat je hersenen je hiertegen beschermen, zagen onderzoekers van het Radboudumc.
Hersenen hebben constant glucose nodig als brandstof. Maar tijdens een hypo is er een tekort aan glucose. Uit het onderzoek bleek dat de hersenen van mensen met diabetes zichzelf tijdens een milde hypo aan de gang houden met een noodbrandstof: melkzuur.
De onderzoekers denken dat het brein leert van eerdere hypo’s en zich aanpast, waardoor het zich beschermt tegen een ernstige hypo. Het gevolg van melkzuur als noodbrandstof kan wel zijn dat je hypo een minder makkelijk opmerkt. De kans op hypo-unawareness, oftewel verminderde hypo awareness, neemt dus toe.
Overigens hebben hypo’s mogelijk wel ergens anders in het lichaam gevolgen, waardoor ze de kans op complicaties mee verhogen.
Hoger risico op dementie
Nog een vervelende bijkomstigheid op latere leeftijd is dementie. Dat komt vaker voor bij oudere mensen met diabetes type 1 dan normaal. Onderzoekers denken dat dit te maken heeft met zowel hoge als lage bloedsuikers.
Het gebied in onze hersenen dat ervoor zorgt dat we dingen onthouden, de hippocampus, is supergevoelig voor glucose en kan weinig hebben. Dat betekent mogelijk beschadiging bij een lage bloedsuiker maar ook bij een te hoge.
Diabetes en depressie
De alledaagse zorgen om diabetes zouden ieder mens wel eens te veel worden. Ze spelen ongetwijfeld een rol bij de dubbele kans op depressie van mensen met diabetes type 1. Maar ook hypers saboteren je stemming, denken onderzoekers. Hoge bloedsuikers hebben mogelijk invloed op de hormonen noradrenaline en serotonine, het ‘gelukshormoon’.
Minder kans op migraine
Gelukkig is er ook goed nieuws. Onderzoek uit Noorwegen laat zien dat mensen met diabetes type 1 een kwart minder risico hebben om een migraineaanval te krijgen. Hoe dat komt, is nog niet duidelijk.
Zijn veranderingen in de hersenen te voorkomen?
Niemand zit te wachten op veranderingen in zijn hersenen, en de gevolgen zijn gewoon vervelend. Maar gelukkig hoef je van veranderingen in je hersenen niet altijd wat te merken.
Het enige wat je zelf kunt doen, is je bloedsuiker zo goed mogelijk in de gaten houden. En letten op je algemene conditie, zoals voor iedereen geldt, met of zonder diabetes.
Meest recente update van dit artikel: 22 februari 2020
Op de hoogte blijven?
Ontvang regelmatig nieuws over diabetes type 1 per e-mail, met alleen artikelen die voor jou interessant zijn. Maak eenvoudig in 1 minuut een account aan en geef je interesses aan!